تاریخ و تبیین مفهوم خرد

خرد چیست؟ به این پرسش نمی‌توان بدون ارجاع به تاریخ خرد پاسخ داد؛ اما تاریخ خرد، تاریخ نقد خرد است و نقد خرد نیز به دو معناست: نقد خرد بر دیگری و نقد خرد بر خود. پر پیداست که خرد در دو حالت نقاد است، پس خرد و نقد متعلق هم‌اند: خرد تنها با نقادی و خودنقادی است که خردمندی‌اش را اثبات می‌کند؛ خرد اگر نقاد نباشد، نابخرد می‌شود. «امروزه دیگر نمی‌توانیم مانن هگل گمان کنیم که جهان در اندرون خود سامانی خردمندانه دارد، بلکه بر این باوریم که تنها آن میزان از خرد در جهان می‌توان یافت که خود متحقق کرده‌ایم.» هربرت شندلباخ فیلسوف معاصر آلمانی و از استادان مسلم فلسفه است. وی رساله استادی خود را پیش آدورنو و پس از مرگ او نزد هابرماس نوشت و سال‌ها استاد فلسفه در دانشگاه‌های فرانکفورت و برلین بود.